Jan Van Loy (°1964) gunt zich als schrijver geen vlakke loopbaan. Bij elk volgend boek probeert hij iets nieuws uit, zonder daarbij in loos experiment te vervallen. "Zodra ik mijn thema heb gevonden, stop ik. Voor mij is schrijven zoeken, mezelf verbazen en me afvragen hoe de chaos in de wereld te verklaren valt", zo klonk het ooit in een interview met Het Nieuwsblad.

Bleken zijn eerste romans vaak doordrenkt van angst en onbehagen (denk aan Bankvlees en De heining), de laatste jaren koos hij resoluut voor de grotere greep. Zoals in het wervelende, voor de Libris genomineerde Ik, Hollywood (2011), waarin hoofdpersoon Louie Peters het van wees tot Hollywoodmagnaat schopt.

Plotseling ligt er nu Veertig jaar liefde, waarvoor Van Loy zijn vaste uitgever Nieuw Amsterdam verruilde voor De Bezige Bij Antwerpen, iets wat hij zich misschien al heeft beklaagd.

Hels tempo

Veertig jaar liefde is een misleidende en wrange titel voor een roman die uitpuilt van gewelddadigheden, misleidingen en malversaties. Liefde? Die lijkt eerder bijzaak, een soort collateral damage zelfs.

Het erg strak vertelde boek is opgehangen aan de brieven van een vader aan zijn dochter, die hij aan het eind van de Tweede Wereldoorlog verwekt heeft bij zijn Joodse onderduikster Klara. 'Schaamte heeft me ervan weerhouden u te schrijven, maar ze is overwonnen door de drang - de plicht, zou een hypocriet zeggen - om u mee te delen waar gij vandaan komt', meldt hij zijn dochter, met wie hij nooit meer rechtstreeks contact zal hebben.

Henri - of Heinrich, een van zijn schuilnamen later - heeft nogal wat te bekennen. Tijdens de Tweede Wereldoorlog bedrijft hij een hoogst dubieus spel. De leraar uit een Vlaams-nationalistisch gezin wisselt meermaals ongezien van kamp, om aan het eind van de vijandelijkheden de moeder van zijn dochter bij een brand te zien omkomen. Zijn vaandelvlucht - waarbij hij de zuigeling achterlaat - brengt hem in zeer louche vaarwater. Eerst in het kielzog van een tros collaborateurs die in extremis naar het Oostfront vertrekt, later bij de soldaten van een Amerikaans informatieteam, waarbij hij uiteindelijk getuige is van de gruwel in Dachau. Om via Zwitserland in de coulissen van de Koude Oorlog te verzeilen en spionageopdrachten in België uit te voeren.

Van Loy legt er de karwats op en serveert de turbulente gebeurtenissen in een hels tempo, zodat je de indruk krijgt dat in Veertig jaar liefde misschien wel drie of vier romans verstopt zitten. Je knippert met de ogen en boém, daar zijn alweer een paar mannen over de kling gejaagd.

De schrijver sleurt ons mee door een gehavend Europa via een contourloze 'man zonder eigenschappen'. Henri/Heinrich is een kat met duizend levens, die altijd weer door de mazen van het net glipt.

Bij het nekvel

Toch heeft Van Loy waarschijnlijk even gesakkerd toen hij Dinsdag (2012) van Elvis Peeters onder ogen kreeg. Want in een aantal opzichten ontdek je frappante gelijkenissen tussen hun hoofdpersonages: meelopers die zich voegen in de stroom van de geschiedenis en er soms slinks hun voordeel uit putten. Niettemin is dit een roman die je moeilijk weg kunt leggen. Hard-boiled dialogen en een filmisch vertelritme pakken de lezer bij het nekvel.

Toch offert Van Loy te veel nuance op én zijn sommige intriges te ruw uitgewerkt. Bepaalde survivaltochten van het hoofdpersonage grenzen aan het onwaarschijnlijke en zijn al te opzichtig in de mal van het verhaal geperst. Want is Henri/Heinrich uiteindelijk niet vooral een willoos balletje in de flipperkast van la grande histoire?

DIRK LEYMAN ■

Verberg tekst

'Ik ben niet politiek.' Al vóór het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog is dat de slagzin van iedereen die de bui ziet hangen. Beter geen kleur bekennen. De familie van de verteller in Jan Van Loys nieuwe roman heeft wel een politieke kleur: Vlaams-nationalistisch. Het laat de verteller koud. Hij is leraar, leest graag en heeft nog niet bepaald wat hij met zijn leven wil doen. Maar dan is het opeens oorlog en neemt het leven de beslissingen voor hem.

In een verhaallijn die doet denken aanDe donkere kamer van Damocles van W.F. Hermans stelt de verteller enkele verzetsdaden (of: daden in opdracht van individuen die hij voor verzetsmensen houdt) die na de oorlog worden gezien als misdaden in dienst van de collaboratie.Damocles-in-het-kort is op vijftig bladzijden afgehandeld en vormt gelukkig slechts het startschot voor een queeste die de antiheld eerst naar Duitsland, en daarna naar Brussel brengt. Onderweg probeert hij te overleven als 'Heinrich Müller', daarna wordt hij ervan verdacht ene 'Qoppa' te zijn en ten slotte wordt hij opgevist door een geheime

dienst, die hem inzet als spion onder de naam 'Henri Willems'.

Wat kan een beroepsspion bezielen om zijn autobiografie te schrijven? Van Loy heeft daar een sluitende verklaring voor. Tijdens de oorlog heeft Henri onderdak verleend aan een Joodse onderduikster, met wie hij een dochtertje krijgt. Zij vindt de dood bij een wraakactie van het verzet. Het kind groeit op bij een pleeggezin. Henri richt zijn biecht tot deze dochter, in brieven die hij haar meestal op haar verjaardag schrijft: 'In september wordt het telkens zomer in mijn geheugen.' Laat in de roman vernemen we dat hij de brieven nooit verstuurd heeft.

Deze vorm gaat gepaard met bruuske stijlbreuken. Van Loy geeft Henri heel hedendaags, eenvoudig Nederlands in de pen, maar zodra hij zich tot zijn dochter richt, drukt hij zich opeens uit in vormelijk Vlaams: 'Mijn catastrofale vaderschap kon nog erger worden als gij, lieve dochter, als pasmunt kondt worden gebruikt.' Voor de rest is Van Loys Nederlands bewonderenswaardig en allesbehalve saai: er is ruimte voor een vleug poëzie, voor humor, heel af en toe voor een citeerbaar aforisme.

Consumptieparadijs

Je zouVeertig jaar liefde kúnnen beschouwen als een roman over een niet-politiek individu, meegezogen door de politieke extremen van de twintigste eeuw. Overleven zou dan Henri's voornaamste motivatie zijn. Toch heb je de indruk dat het hem allemaal niet zoveel kan schelen. Welke banden heeft die man ook? De politiek verziekt zijn gezinsleven, en met zijn dochter heeft hij nooit echt contact.

Er valt veel te bewonderen aanVeertig jaar liefde. Toch waren er momenten dat ik even onverschillig reageerde op de gebeurtenissen als Henri zelf. Vooral de focus op zijn privéleven is een miskleun: personages die nooit uit de

verf kwamen, lopen opeens ruzie te maken, de psychologie is een ramp, de moord is inspiratieloos.

Op andere momenten schiet Van Loy wel in de roos. In de brieven van collega-spion Orner, bijvoorbeeld, laat hij een overtuigd communist langzaam van zijn geloof vallen, zonder daarom te kiezen voor het westerse consumptieparadijs. Op deze bladzijden keert Van Loy terug naar de zinnige maatschappijkritiek uit zijn bekroonde debuutBankvlees. Ook het slot van de roman is uitstekend: Henri raakt opgezadeld met een familielid uit zijn gefingeerde biografie, een overtuigde Oostfronter die decennia gevangen zat in een Russisch strafkamp.

Het is vooral in de confrontatie met deze (wankelende) overtuigden datVeertig jaar liefde vleugels krijgt: de geblutste idealen leiden tot echt conflict, onderling en met de immer niet-politieke Henri. Het schimmenspel van de internationale spionage, daarentegen, verzeilt al te snel in vrijblijvend absurdisme.

JAN VAN LOY

Veertig jaar liefde.

De Bezige Bij Antwerpen, 285 blz., 19,99 ?.

¨¨¨èè

Mark Cloostermans ■

Verberg tekst

Een jonge leraar Germaanse talen raakt tijdens de Duitse bezetting betrokken bij verzetsacties. Hij verbergt een joods meisje op zijn zolder en krijgt met haar een kind. Aan deze dochter schrijft hij later het relaas van zijn leven. Aan het eind van de oorlog wordt hij, als zoon van een Vlaams nationalist, verdacht van Duitse sympathieën. Hij vlucht naar het oosten en wordt gerecruteerd als spion voor een geheime organisatie. Met de afstandelijkheid van een journalist beschrijft hij zijn schokkende ervaringen. Het verhaal, dat met vaart geschreven is, wordt vertraagd wanneer de hoofdpersoon in geheime dienst bureauwerk verricht. De grote verhalen die zijn leven in beweging brachten hebben hun kracht verloren. De Antwerpse schrijver (1964) schreef verschillende verhalen en romans, en werd genomineerd voor verschillende literatuurprijzen, waaronder de Libris. In deze historische briefroman geen sterke tegenstellingen, maar ruimte voor nuancering en besluiteloosheid. Boeiend historisch epos over de teloorgang van oude ideologieën. Normale druk. Verberg tekst